آثار هنری بافت و نساجی (بافندگی و نساجی)
در هم پیچاندن و بافتن الیاف و رشتههای مختلف طبیعی (پشمی، ابریشمی، پنبهای سلولزی) و مصنوعی تک رنگ یا رنگارنگ و تولید محصولی یکبارچه برای کاربردهای گوناگون (فرش، پوشاک، ظرف و … را بافندگی گویند.
انواع
محصول نهایی بافندگی سنتی شی به هم پیوستهای است که بر حسب هدف تهیه، شکل ظاهری، روش تولید و مواد و مصالح انواع مختلفی دارد. از جمله آثار بافندگی انواع پارچهها(مخمل، زردی، ترمه، کرباس، جاجیم و …)، انواع فرش (قالی، گبه ، گلیم ، زیلو و نمد) و انواع حصیر را میتوان نام برد .
هدف و کاربرد
هدف اولیه و اصلی از بافتن، تهیهی وسایلی است که بتواند نیازهای اولیهی مادی (زیستی) بشر را برآورده سازد. از بافتهها بیشتر برای فرش کردن و پوشاندن سطوح تهیهی محفظهها (کیسها، کیف، و برخی ظروف) و پوشاک استفاده میشود. نقش پردازی و رنگبندی در یافتهها در بی نیاز به زبیایی وجود آمده است.
شکل ظاهری
آثار بافندگی بیشتر به صورت تخت و به شکلهای مستطیل و مریع در اندازههای مختلف بافته میشوند. البته گاهی به شکلهای دیگری مانند دایره، چندضلعی و حتی بیضی نیز تولید میشوند. برخی از بافتهها در شکلهای سه بعدی (حجمی) تولید میشوند مانند ظروف حصیری و بامبو تا کارآیی لازم را داشته باشند. گاهی هم بافندگان با ذوق و مبتکر احجامی را میبافند که بیشتر جنبهی نمایشی دارد. ظروف و اشیای بافته شدهی تزیینی از این قبیلاند. آثار بافندگی معمولا از طرحها و نقشها و رنگآمیزی گوناگونی برخوردارند. انواع طرحها و نقشهای سنتی (گیاهی، حیوانی، انسانی، انتزاعی و …) را برای تزبین آثار بافندگی و زیباتر شدن آنها به کار میگیرند که همزمان در مراحل بافت اجرا میشود.
برخی از آثار بافندگی مانند قالی و پارچه مخمل پرزدارند، برخی مانند پارچه و گلیم، صاف و هموار و بدون پرزند و برخی مانند حصیر دارای سطحی زبر و مشبکاند. بسیاری از این محصولات (فرش، نمد، ہارجه و …) انعطاف پذیر بوده و برخی از آنها (مانند ظروف و اشیای حصیری و آثار بافته شده از شاخههای گیاهان و …) به نسبت کمتری از این ویژگی برخوردارند و یا اصلا انعطاف پذیر نیستند.
فناوری (روش تولید)
ابزار و وسایل:
انواع کارد و قلاب، قبحی، انواع دارِبافندگی و اجزای آن، دفتین، دفه ،شانه ، سیخ پودکشی، انواع دستگاههای پارچه بافی و اجزای آن از وسایل مورد نیاز بافندگی
است.
مواد و مصالح :
الیاف پشمی، نخهای تابیده شده ایرشمی، پنبهای و پشمی در قطرها و رنگهای مختلف ، رشتههای بدون تاب پنبهای و پشمی رشتههای سلولزی (از شاخه، ساقه با برگ گیاهان) مهم ترین مواد و مصالح مورد نیاز در آثار بافندگی است.
روش تولید:
برخی از دستبافتهها به ابزار و امکانات و دستگاههای ویژهای نیاز ندارند و همهی مراحل تولید آنها با دست و ابزار ساده انجام میشود که نمد و حصیر از این گروهاند.
دستهای به کمک ابزار ساده و دارهای بافندگی تولید میشوند مانند قالی، گلیم و گبه (بافتههای داری). برخی دیگر را با دستگاههای سادهی بافندگی تولید میکنند مانند جاجیم، زیلو و کرباس و تعدادی نیز با دستگاههای پیچیدهتری بافته میشوند مانند مخمل ، زری و ترمه (بافندگی دستگاهی)۔
با توجه به تعریفی که در ابتدا از آثار بافت و بافندگی ارائه شد. این نکتهی اساسی را بیش از آشنایی با انواع دست بافتههای سنتی باید دانست که تار و پود و گره با پرز اجزای اصلی بیشتر دست یافتههاست که به شکلها و روشهای مختلف، توسط بافنده و به کمک ابزار و امکانات با یکدیگر درگیر شده و در هم بافته میشوند. در مقالات بعدی با روشهای بافندگی سنتی و انواع محصولات آنها آشنا میشویم .