
همانطور که قبلا قول داده بودیم قصد داریم چند روش ساخت صنایع دستی فلزی را به شما معرفی کنیم .
در مقاله قبلی آثار هنری و صنایع دستی فلزی را توضیح دادیم.
پس در ادامه با بورس صنایع دستی هنر دیبا همراه باشید.
روش ساخت و شکلدهی آثار فلزی
ا- روش کوبشی:
ساخت اشیا و ظروف با استفاده از چکش و سندان را روش کوبشی میگویند. این روش شامل دواتگری، ورقهکاری و پرس و خمکاری میشود.
دواتگری:
شکلدهی ورقههای فلزات چکشخوار به صورت مدور ، متقارن، حجمی و بدون درز و با استفاده از چکش و سندانهای خاص برای تولید ظروف یک پارچه را دواتگری گویند.
ظروف حاصل از دواتگری در شکل و اندازههای مختلفی دیده میشوند. انواع ظروف کوچک و بزرگ مانند : بشقاب، کاسه، تنگ، صراحی، دیگ، پاتیل، سینی، قاب، قدح، کوزه و غیره از آن جملهاند .

انواع سندان و چکش، قیچیآهنبر، پرگارفلزی،سنبه، شعله پخش کن، سوهانفلزساب و گونیا مهمترین وسایل و ابزار مورد استفاده در دواتگری است.

مهمترین مواد اولیهی به کار رفته در این هنر ورقههای فلزاتی مانند مس، نقره ، طلا و دیگر فلزات مشابه با ضخامتهای مختلف است.
مراحل تولید آثار دواتگری عبارتند از :
– ورقهی فلزی را انتخاب میکنند و آن را با توجه به شکل و اندازهی (ارتفاع) ظرف مورد نظر به صورت دایره برش میزنند .
– ضربههای پیاپی و یکنواخت در چند مرحله از مرکز صفحهی فلزی آغاز و به سمت محیط آن وارد میشود تا ظرف به تدریج شکل گیرد.
یادآوری:
همزمان در بین مراحل وارد نمودن ضربههای جکش، ورقهی فلزی را به صورت موضعی حرارت میدهند تا شکلپذیری آن راحتتر انجام شود.
ورق کاری:
برش و شکلدهی ورقههای فلزات نرم به صورت مسطح و حجمی با استفاده از ابزارهای گوناگون برای تولید ظروف، اشیا و جعبههای درزدار را ورق کاری گویند.
جعبهی جواهر، پایهی شمعدان و سینی و ظروف برخی از محصولات این روش فلزکاری است که گاهی با نقش و نگارهای سنتی و رنگهای مینایی تزیین میشود .


در مراحل تولید محصولات با این روش، پس از خمکاری درگیر شدن لبهی ورقههای فلزی با یکدیگر و اتصال آنها، با ضربههای چکش، درزهای باقی مانده را با جوش یا لحیم از بین میبرند.
روش ریختگی (قالبی):
ساخت اشیا و ظروف گوناگون با ریختن فلز مذاب در قالبهای مقاوم (گچی، چدنی، شنی و …) را « روش ریختگی» یا «قالبی» گویند .
این شیوه در آثار هنری فلزی برای ساخت تعدادی از نمونههای مشابه یک قطعه یا شی به کار میرود. قطعات قفل و لولا، ابزار و وسایل فلزی (صفحهی ترازو، شاهین ترازو، تبر، قیچی و …)، بخشها و اجزای ظروف (شیر برنجی سماور) و نمونههای مشابه از آن جمله اند .


تزیین در این محصولات، هم میتواند همزمان با ریختن مواد مذاب و در قالب شکل بگیرد و هم پس از خروج از قالب به روشهای گوناگون بر آنها انجام شود.
کوره، بوته ، انواع قالبهاء درجه( محفظهی مهار کنندهی شنها و قالبها)، انبر، سوهان، مشعل و ابزار و وسایل ایمنی ابزار و وسایلی است که در این روش به کار میرود .

مراحل تولید آثار فلزی روش ریختگی بدین شرح است:
– با استفاده از ماسهی نرم قالبی از شی مورد نظر تهیه میکنند.
– فلز (مس، برنج و …) را در داخل بوته گذاشته و در کوره با درجه حرارت مناسب ذوب میکند.
– با انبر مخصوص بوته را از کوره خارج کرده و مذاب آن را از روزنهی مخصوص به صورت یکنواخت درون قالب میریزند.
-پس از اطمینان از سردشدن کامل قالب، شیء را ازدرون درجه خارج ساخته و پرداخت میکنند .
– در صورت نیاز میتوان روی آن را به روشهای گوناگون تزیین کرد.
ساز و بست:
ساخت، بست و اتصال اشیا و ظروف با انواع شیوههای فلزکاری را روش ساز و بست گویند. همان طور که قبلا اشاره شده این روش شامل ملیله سازی، قفل سازی، ابزار و یراقآلاتسازی میشود .
ملیله سازی:
شکلدهی و تابیدن مفتولهای نقره و طلا، ساخت گل ریزهها، کنار هم چیدن و لحیم کاری آنها برای ساخت اشیای مختلف تزیینی و کاربردی را ملیله سازی میگویند
هدف و کاربرد:
ملیله سازی در ساخت ظروف، اشیا و زیورآلات ظریف، کاربرد دارد.

شکل ظاهری:
این آثار به شکلهای حجمی و مسطح بوده و از نقوش بته جقه، گلهای ختایی، گل و مرغ و … تشکیل شدهاند. همچنین با آرایههایی مانند سنگهای نیمه قیمتی، آینه و شیشههای رنگی آراسته میشود.
فناوری (روش تولید)
– ابزار و وسایل: وسایل و ابزار مورد استفاده در ملیله سازی به شرح زیر است:
الف – ابزار و وسایل آمادهسازی مفتولها و رشتهها شامل، کورهی ذوب فلز، انواع بوته، قالب شمش، انبر، حدیده ، دستگاه نورد، چکش و سندان .
ب – ابزار و وسایل آمادهسازی زنجیرهها و تسمهها شامل انبرک، سیم چین، قالب و ظروف چدنی، دستکش و مشعل دستی،
ج – ابزرا و وسایل مراحل تکمیلی، شامل، انواع انبر، سوهان فلز، سنباده، ظرف اسید و دستگاه پرداخت.

مواد و مصالح:
در تولید محصولات ملیله، بیشتر از فلزات گرانبها همچون نقره و طلا استفاده میشود. مواد جانبی دیگر شامل پودر بوراکس، موم طبیعی و اسیداستیک در مراحل تکمیلی محصول به کار میرود.
مراحل تولید:
آمادهسازی مفتولها و زنجیرههای ساخت و پیچش گلریزهها، نصب و پر کردن چشمههای به وجود آمده هر یک دقت، ظرافت و مهارت ویژهای را میطلبد. مراحل کار به ترتیب زیر است:
– قاب و قوارهی شی مورد نظر را آماده کرده و طرح ملیله را بر دیوارههای آن مشخص میکنند.
– مقدار مواد اولیهی مورد مصرف را برای تولید زنجیرههای نقرهای، برآورد میکنند.
– پس از تهیه شمش نقره آن را در چند مرحله نورد داده و به ورقه تبدیل میکنند.
– ورقههای حاصل از نورد را به صورت نوارهای باریک میبرند.
– نوارهای باریک را با دستگاه حدیده در چند مرحله به مفتولهای نازک تبدیل میکنند.
– مفتولهای نازک را به اندازههای لازم برش میزنند.
– دو مفتول ملیله را به یکدیگر میتابند.
– مفتولهای تابیده را برای ایجاد رشتههای کنگرهدار (زنجیره) با چکش و سندان میکوبند.
– قالب چدنی را موم اندود میکنند.
– خطوط محیطی و خانهبندی طرح را به وسیلهی تسمههای باریک نقرهای روی موم پیاده میکنند.
– مفتولهای آماده را به صورت گل ریزههای بسیار کوچک شکل میدهند.
– درون خانهبندیها را با گل ریزههای تابیده شده به صورت فشرده پر مینمایند.
– پودر بوراکس و نقره را روی ملیلههای شکل گرفته میپاشند و با حرارت مشعل آنها را به یکدیگر لحیم کرده و سپس موم را ذوب میکنند .

– با اسید دودهها و سوختههای موم را زدوده و ملیله را سفید کاری میکنند .
– پرداخت نهایی را انجام می دهند.
