آثار رنگرزی سنتی

تعریف :

رنگ پذیری الیاف و مواد طبیعی در حمام رنگ با رنگزاها و مواد کمکی به منظور ایجاد تنوع رنگی را رنگرزی سنتی می‌گویند.

انواع رنگرزی سنتی به دو نوع حمام سرد و گرم طبقه‌بندی می‌شود. حمام سرد برای رنگرزی انواع کاغذ و چوب و حمام گرم برای الیاف و پارچه استفاده می‌شود.

هدف و کاربرد:

با رنگرزی سنتی به غیر از الیاف طبیعی شامل الیاف گیاهی (پنبه، کتان، کنف، و چوب )و جانوری (پشم و ابریشم) می‌توان کاغذ، چرم، پوست، استخوان و رشته‌های نخ را نیز رنگین کرد.

شکل ظاهری:

در شکل ظاهری مواد مختلف (الیاف، رشته‌های نخ، پارچه ها و …) پس از رنگرزی، تغییری در ابعاد و اندازه حاصل نمی شود. تنها تفاوت آشکار در آنها، تنوع و طیف‌های رنگی گوناگون در این مواد است. این مواد پس از رنگرزی سنتی به دلیل رنگین بودنشان در شکل ظاهری محصولات تولیدی تنوع ایجاد می‌کنند.

فناوری

ابزار و وسایل:

شامل پاتیل، ترازو، دماسنج، همزن ، ظرف‌های شیشه‌ای هاون، صافی یا الک. پیمانه، منبع حرارتی و ریسمان.

پاتیل : ظرفی است که عملیات رنگرزی و دندانه کردن در آن انجام می‌نمود.

ترازو: برای وزن کردن کلاف و مواد رنگزا به کار می‌رود.

دماسنج : برای اندازه‌گیری دمای حمام رنگی از آن استفاده می‌شود.

همزن : چوبی بلند است که برای همزدن مواد و جابه‌جایی کلاف و پارچه در حمام رنگرزی و دندانه از آن استفاده می‌شود (برای هر رنگ یک چوب استفاده می‌شود تا تداخل رنگ در حمام بوجود نیاید)

ظرف‌های شیشه‌ای : برای حل کردن مواد رنگی و دندانه به کار می‌رود.

هارون: برای خرد کردن مواد استفاده می‌شود.

صافی یا الک : برای جدا کردن مواد زاید غیر محلول در آب به کار می‌رود.

پیمانه : ظرفی است که برای برداشتن مواد به مقدار مورد نیاز استفاده می‌شود .

منبع حرارتی : برای افزایش دما که در زیر پاتیل رنگرزی قرار می‌گیرد.

ریسمان : برای آویختن کلاف‌های دندانه شده یا خانه‌های رنگ شده بر آن استفاده می‌شود.

مواد و مصالح:

این مواد شامل مواد رنگزا (رنگزاهای طبیعی و مصنوعی)، مواد کمکی (قلیایی، اسیدی و نمکی)، مواد رنگ پذیر (الیاف و پارچه‌های پشمی کرکی، ابریشم، پنبه‌ای و کتانی) و آب و صابون می‌شود.

-مواد رنگزا

الف – رنگزاهای طبیعی:

به گروهی از رنگینه‌ها که از گیاهان، کانی‌ها و جانوران گرفته و یا تهیه می‌شوند. رنگزاهای طبیعی می‌گویند. رنگ‌های گیاهی بیشتر از برگ، میوه، ریشه، گل، پرچم و ساقه‌ی گیاهان مختلفه گرفته شده و استفاده از آنها رایج تر از دیگر انواع رنگزاهاست. از میان تعداد فراوان رنگینه‌های گیاهی می‌توان به برگ مو، پوست گردو ، ریشه‌ی روناس، گل بابونه، زعفران و کاه اشاره کرد .

ب – رنگزاهای جانوری:

این مواد منشاء حیوانی دارند و کمیاب و گران هستند مانند حشره‌ای به نام قرمز دانه و نوعی صدف دریایی به نام ارغوان.

ج- رنگزاهای مصنوعی:

رنگ‌هایی هستند که از ترکیب مواد شیمیایی مختلف تولید می‌شوند. روش‌های رنگرزی با رنگزاهای مصنوعی با روش‌های رنگرزی مواد طبیعی متفاوت است.

مواد کمکی:

این مواد بیشتر نقش دندانه دارند و عامل مهمی در رنگ پذیری الیاف بشمار می‌روند. مانند زاج سفید (سولفات آلومینیم و پتاسیم )، زاج سیاه و سبز (سولفات آهن سه و دو ظرفیتی)، اسید سولفوریک رقیق، اسید لاکتیک و کات کبود (سولیمات مس)

مواد رنگ پذیر:

پارچه و کلاف‌های پشمی، کرکی ابریشمی، پنبه‌ای و کتانی مواد رنگ پذیر هستند.

مراحل رنگرزی

– مواد رنگزا را هنگامی که دمای آب درون پاتیل به درجه‌ی مناسب رسید به آن اضافه می‌کنند.

– مواد رنگپذیر را وارد حمام رنگ کرده و به طور مرتب، هم می‌زنند تا درون آن غوطمه‌ور شود.

– مواد رنگ شده را از حمام خارج کرده و آبگیری و خشک می‌کنند.

– با استفاده از شوینده‌ها، مواد رنگرزی شده، شسته می شود..

– مواد رنگرزی شده در مجاورت هوای آزاد آویخته و خشک می‌شوند .

یادآوری:

گاهی پس از رنگ گرفتن مواد، منبع حرارتی را خاموش و حمام رنگ را تا سرد شدن کامل، به حال خود رها می‌کنند تا عمل جذب رنگ و تثبیت در آنها تکمیل شود. از محلول به جای مانده (پس آب) برای رنگین کردن کلاف‌های سفید استفاده می‌شود. در این صورت رنگ کلاف‌ها روشن‌تر از رنگ اصلی می‌شود. امروزه به دلیل افزایش حجم کار برای خشک کردن کلاف‌ها، گاهی از دستگاه‌های آبگیری و خشک کن برقی نیز استفاده می‌کنند .