نقاشى پایه همه هنرهاى تصویرى است. در نقاشى مجموعهاى از عناصر بصرى مانند خط، شکل، رنگ، سایه روشن، بافت و… به کارگرفته مىشوند که در این میان رنگ از اهمیت ویژهاى برخوردار است.
نقاشان در طول تاریخ مواد رنگى مختلفى را مورد استفاده قراردادهاند. نقاشىها اغلب بر زمینههایی چون دیوار غارها و صخرههاى سنگى، ظروف سفالین، پوست حیوانات، سطح اشیاء گوناگون، طومارهاى کاغذى، نسخههاى خطى، سطوح دیوار، شیشههاى رنگین، پانلهاى چوبى، انواع کاغذها و بومهاى پارچهاى نقش بستهاند.
با توجه به این تجربهها شیوههاى متفاوتى پدیدار شد، در آن شیوهها هم، مانند طراحى، گاه مشاهدات هنرمند از اهمیت بیشترى برخوردار است. که دید عینى یا طبیعتگرا را نشان میدهد و گاه تصاویر ذهنى بردید عینى غلبه دارد.
دنیایى تخیلى
تصویر زیر که بیننده را با دنیایى تخیلى روبهرو مىکند. براى نمایش دید عینى، اغلب از قالب بصرى سه بُعدى استفاده مىگردد.
در حالى که در بیشتر موارد، تصاویر ذهنى و تخیلى و عوالم نادیدنى به کمک قالب بصرى دوبُعدى نمایش داده مىشود. شیوهبه کارگیرى و ترکیب عناصر بصرى، تصاویر دوبُعدى یا سهبُعدى را ایجاد مىکند. چون سطح زمینه همواره دوبُعدى است القاى بُعد سوم یا نمایش تصاویر عینى به صورت مجازى انجام میشود. به این ترتیب بر سطح دو بعدى تنها توهم عمق یا حجم سه بعدى شکل میگیرد. در تصاویر دوبُعدى، نقاش به سطح وفادار مىماند و از سایه روشن کمتر استفاده مىکند.
در اغلب آثار نقاشى، موضوع خاصى وجود دارد و یا جنبه روایى، توصیفى، مستندنگارى، تبلیغى و … در کار دیده مىشود. در دوران هنر مدرن، نقاشان به تدریج خود را از قید موضوع رها نمودند و به جوهره خالص نقاشى یعنى عناصر بصرى توجه کردند. آنها با ایجاد ترکیبهاى آزاد و هندسى به بیانهاى انتزاعى و تجریدى در نقاشى رسیدند.
شناخت بهتر آثار گوناگون نقاشى
براى شناخت بهتر آثار گوناگون نقاشى مىتوان نمونههاى نقاشى را که موضوعى مشابه دارند با یکدیگر مقایسه کرد. به تصاویر زیر توجه کنید. چه تفاوتهایى در این آثار مىبینید؟ کدام تصویر دید عینى و کدامیک دید ذهنى هنرمند را نشان مىدهد؟
در هر دو تصویر، سواران مسلح آماده نبرد به چشم مىخورند. اندازه اسبسوار را نسبت به فضاى اطراف در این دو تصویر مقایسه کنید. شیوه نمایش موضوع، زاویه دید نقاش، سطوح تیره و روشن رنگى، سکون و تحرک اجزاى دو تصویر و احساسى را که به بیننده القاء مىکنند مقایسه و بررسى کنید. هر یک از این تصاویر چه مفاهیمى را بیان مىکنند؟
این دو اثر ارزشمند اگر چه از نظر موضوع مشابهاند ولى دو محتواى کاملاً متفاوت را ارائه مىدهند. استفاده از عناصر بصرى گوناگون و بیان احساسات و تفکرات هر یک از نقاشان، شیوههاى بیانى متفاوتى را بهوجود آورده است. به این ترتیب براى شناخت آثار نقاشى باید به محتواى آثار صرفنظر از موضوع توجه کرد.
بنابراین نقاشى بیان ایدهها، احساسات، اعتقادات و تفکرات انسانى به کمک عناصر بصرى است و کیفیت این بیان به نحوه ترکیب عناصر بر سطح زمینه و محتوایى که ارائه مىکند بستگى دارد.
تأثیرات متفاوتى که این عوامل بر شکلگیرى آثار مختلف دارند، دلیل وجود سبکهاى متنوع نقاشى است.