شیوهی بافندگی تار و پود و گرهای
بافندگی در این شیوه با گره زدن رشتههای پشمی یا ابریشمی رنگی بر چلهها یا تارها و عبور دادن رشتههای پود از لابهلای آنها انجام میشود. قالی و گبه دو محصول اصلی این شیوهی بافندگی است.
انواع:
تولید محصولات نام برده با این شیوهی بافندگی را در ایران، قالی بافی و گبهبافی گویند. قدیمیترین قالی ایرانی بافته شده ، در حدود ۲۵۰۰ سال پیش بافته شده و به قالی پازیریک » شهرت دارد.
قالیها را بر اساس جنس تار ، پود و گره به قالیهای پشمی چله ابریشمی، ابریشمی و گل ابریشمی تقسیم میکنند. با توجه به اندازه و شکل ظاهری و روش بافت نیز قالیها را میتوان تقسیم .
هدف و کاربرد:
کاربرد اصلی محصولات این شیوهی بافندگیِ داری فرش است و به همین دلیل این دستبافتهها را فرش نیز مینامند. بیشتر قالیها یکرو هستند، یعنی پرزها در یک طرف مشاهده میشوند. البته نمونههایی از قالی نیز به صورت دورو بافته میشود که گاه دو طرف آن دارای طرح و نقش متفاوت بوده و به منزلهی پرده و پوشش جدا کنندهی دو فضا مورد استفاده قرار میگیرد. در مواردی نیز قالی یا گبه را به شکل تابلو بر روی دیوار نصب میکنند. تهیهی کیف، خورجین و مسند از قالی ، دیگر کاربردهای رایج آن در بین رستاییان و عشایر است.
شکل ظاهری :
دسته بافته های این شیوه تخت و انعطاف پذیر بوده و به شکلهایی مانند مربع ، مستطیل و دایره و چند ضلعی تولید میشوند.
قالی و گبه را در اندازههای مختلفی (ذرع و نیم، دو در سه متر و …) می بافند. به تناسب مکان مورد استفاده میتوان فرشهایی با شکلهای دیگر هندسی (بیضی، چند ضلعی و …) با اندازههای مختلف تولید کرد .
از ویژگیهای مهم قالی و گبه آن است که همواره پرز (گره ) داشته و نسبت به دستبافتههای داریِ تار و پودی از ضخامت بیشتری برخوردار است. قالی از طرحها و نقشهای گوناگونی برخوردار است و انواع نقشهای سنتی ساده و پیچیده (گیاهی، حیوانی، انسانی و …) در قالی بافته میشود. طرحهای مهم و مشهور قالی عبارتند از : لچک و ترنج، افشان، محرمات، محرابی و … که وابسته به سنتها، ذوق و سلیقهی هر منطقه در ترکیبها و رنگبندیهای مختلفی جلوه مینماید .
رنگهای قرمز لاکی ، سورمهای و کرم از رنگهای اصلی و رایج در قالی بافی ایران است.
طرح ها و نقشهای مورد استفاده در گبهبافی از تنوع کمتری نسبت به قالی برخوردار بوده و بیشتر نقشها و رنگ آمیزیها زابیدهی ذهن خیالپرداز بافنده میباشد.
این نقوش با الهام از طبیعت و موجودات آن (انسان، حیوان و درخت) به شکلی کاملا ساده و خالی از جزئیات در گبه بافته میشود. رنگهای به کار رفته در گیمهای اصیل وابسته به رنگ طبیعی پشم است.
اما امروزه از رشتههای پشمی رنگرزی شده نیز استفاده میکنند. وجود پرزهای بلندتر از یک سانتیمتر و پودهای متعدد بین دو ردیفه گره (سه تا هشت پود) از ویژگیهای دیگر گبه به شمار میرود. در گیاه ضخامت بیشتر رشتهها و تراکم کمتر بافت (تار و پود وگره) نسبت به قالی مشهود است.
فناوری (روش تولید)
ابزار و وسایل مورد نیاز قالی بافی و گبهبافی همان وسایل و ابزاری است که در روش بافندگی داری نام بردیم .
مواد و مصالح قالی و گیهبافی نیز بیش از این ذکر شد.
تنها یادآوری میکنیم که در گبهبافی فقط از رشتههای پشمی استفاده میشود ولی در قالیبافی علاوه بر رشتههای پشمی از رشتههای ابریشمی و پنیهای نیز بهره میگیرند.
مراحل قالی بافی و گبه بافی
- دار قالی بافی عمودی با افقی را با طول و عرض مناسب دست بافتهی مورد نظر انتخاب میکنند .
- رشتههای ابریشمی پشمیو پنیهای رنگی را آماده میسازند.
- چله کشی را با نخهای پنبهای، پشمی یا ابریشمی،برای قالی، و پشمی برای گبه انجام داده و آنها را بر روی دار محکم و منظم میکنند .
- با گذراندن پودهای رنگین از لابهلای چلهها، ساده بافی اولیه را انجام میدهند.
- براساس نقشهی تهیه شده یا به صورت ذهنی رشتههای پشمی یا ابریشمی را با استفاده از دست یا قلاب بر تارها گره زده و اضافی آن را میبرند.
- پس از بافت گرهها متقارن یا نامتقارن ، در هر ردیف ، با استفاده از سیخ پود کشی یا دست، پود کشی کرده و آن را با دفتین می گوبند (برای قالی یک تا سه پود نازک و ضخیم و برای گبه سه تا هشت پود ضخیم.)
- بافت گره و پودکشی را تا پایان و تکمیل نقشه ادامه میدهند .
- ساده بافی پایانی را انجام میدهند .
- دست بافته را از دار جدا می کنند .
یادآوری: قیجی کردن سر آزاد گرهها در قالی و گبه، گاه پس از بافت هر رج (یک مرحله گره و پودکشی) و گاه پس از پایان بافندگی و جدا کردن دستبافته از دار انجام میشود. این مرحلهی پرداخت و تکمیل را بیشتر با استفاده از قیچیهای صنعتی مخصوص انجام میدهند.
قالیبافی در بیشتر مناطق ایران رواج داشته و محصولات متنوع آن شهرت جهانی دارد. گبهبافی نیز بیشتر در مناطق روستایی و عشایری از جمله فارس، خوزستان و چهار محال و بختیاری رایج است.
یادآوری: از دو شیوهی بافندگی داری (تاروپودی و تاروپود و گرهای)برای بافت یک اثر نیز استفاده میشود. محصول بارز آن به گلیم نقش برجسته شهرت دارد. نقشهای این آثار مشابه قالی پرزدار بوده و زمینهی آن مشابه گلیم است به همین دلیل نقوش کمی برجسته تر از زمینه به نظر میرسند.